سواد رسانه ای چیست؟
22 خرداد 1401 1401-03-22 13:11سواد رسانه ای چیست؟
سواد رسانه ای چیست؟
سواد رسانه ای (Media Literacy) مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای اشاره دارد و یک مهارت ضروری در دنیای امروزی به شمار می‌رود. برای حرکت در محیط رسانه‌ای پیچیده امروز باید قادر به درک بهتر پیام‌های رسانه‌ای باشیم.
افراد، با سواد رسانه ای قادر به کشف پیام‌های پیچیده‌ی موجود در محتوای تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، مجلات، کتاب‌ها، بیلبوردهای تبلیغاتی، اینترنت و سایر رسانه‌های مستقل خواهند شد. آنها همچنین می‌توانند رسانه‌های خود را ایجاد کرده و در شکل‌گیری فرهنگ رسانه‌ای مشارکت فعالانه داشته باشند، این امر سبب می‌شود مردم از حالت مصرف کننده خارج شده و از رسانه‌ها به صورت هوشمندانه‌ای بهره‌مند شوند.
تاریخچه سواد رسانه ای
اولین تلاش ها برای آموزش سواد رسانه ای مربوط می باشد به مؤسسه فیلم بریتانیا در اواخر دهه 1920 و اوایل دهه 1930 برای آموزش مهارت های تحلیلی به کاربران. تقریباً در همان زمان در آمریکا، انجمن هایی تشکیل شد تا به شهروندان بیاموزد که تنها مصرف کننده نباشند بلکه منتقد رسانه ها نیز باشند.
با گذشت زمان، رشد رسانه ها و استفاده از آن بیشتر شد ولی آموزش سواد رسانه ای کمتر و کمتر شد. اخیراً، با وجود اینترنتی که در هر زمان و مکان می توانیم از آن استفاده کنیم، بار دیگر لازم است که به آموزش سواد رسانه ای بپردازیم. هدف از این کار جلوگیری مردم برای استفاده از رسانه نیست بلکه کمکی به آن هاست برای تبدیل شدن به مصرف کنندگان آگاه تر و متفکرتر.
تاثیر سواد رسانه ای
آموزش سواد رسانه‌ای می‌تواند به مردم کمک کند تا صحت ادعاهای رسانه‌ای را بهتر تشخیص دهند، همچنین آن ها را قادر می‌سازد «اخبار جعلی» را شناسایی کنند و تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.
به عنوان مثال اگر مردم آموزش سواد رسانه ای دیده بودند، در هنگام همه گیری کرونا اطلاعات نادرست درباره این بیماری بین عموم مردم دست به دست نمی شد و هر بار یک جنجال جدید روی نمی داد.
ابعاد سواد رسانه ای
سواد رسانه ای برای هر سنی ارزشمند است و برای یادگیری آن ابتدا باید با ابعاد مختلفی که دارد آشنا شویم.
محقق رسانه ای آقای جیمز پاتر، سواد رسانه ای را در 4 بُعد دسته بندی می کند:
آگاهی: گام اول در انجام هر کاری آشنایی با آن و آگاهی از آن کار است. سواد رسانه‌ای نیز از این قاعده مستثنا نیست. منظور از آگاهی این است که سوادآموز رسانه‌ای با واژگان، اصطلاحات و مفاهیم مرتبط با هر کدام از رسانه‌ها آشنا باشد و به‌علاوه از فرآیند تولید پیام از جانب تولیدکنندگان پیام آگاه باشد.
تجزیه و تحلیل: می توان گفت تجزیه و تحلیل روح حاکم بر سواد رسانه‌ای است. یک فرد باید بتواند با استفاده از قدرت تجزیه و تحلیل خود پیام‌های رسانه‌ای را بررسی کند. این امر مستلزم آن است که فرد با برخی دیگر از ابعاد رسانه نیز آشنا باشد. سوادآموز رسانه‌ای باید با فنون مورد استفاده برای ساخت پیام‌های رسانه‌ای آشنایی داشته و بتواند درباره پیام‌های رسانه‌ای سوال بپرسد؛ و بعلاوه باید با آثار پیام‌های رسانه‌ای بر گیرندگان و مخاطبان آشنا باشد. در واقع او باید در برخورد با رسانه و پیام های آن، اندیشه انتقادی داشته باشد.
ارزیابی: سوادآموز رسانه‌ای باید با مسائل زیباشناختی پیام‌های رسانه‌ای آشنا باشد. سواد بصری و تصویری این امکان را برای افراد فراهم می‌سازد تا تصاویر رسانه‌ای را ارزیابی کنند و نسبت به آن آگاهی کسب کنند. افراد باید بتوانند میان استفاده از رسانه‌ها برای اهداف شخصی و استفاده از انها به منظور اهداف آموزشی تمایز قائل شوند.
تولید: سوادآموز رسانه‌ای باید تشخیص دهد که پیام‌ها چگونه برای عرضه به مخاطب بسته‌بندی شده اند. یعنی باید بداند که یک پیام چه فرایندی را طی می‌کند تا به دست مخاطب برسد. همچنین آنها باید معیارهایی برای ارزیابی کیفیت محصولات رسانه‌ای و همچنین ارزیابی تولیدات نهایی در رسانه‌ها در اختیار داشته باشند.
چگونه سواد رسانه ای را تمرین کنیم؟
در این بخش یک مثال روزمره می آوریم و می خواهیم با سواد رسانه ای آن را بررسی کنیم.
فرض کنید با یک تبلیغ ویدیویی “داروی کاهش معجزه آسای وزن” مواجه می شوید. برای ارزیابی بهتر اینکه تبلیغ سعی دارد چه مفهومی را به ما منتقل کند، ابعاد مختلف تبلیغ را طبق آن چه در بخش قبل گفته شد بررسی می کنیم.
در بعد آگاهی باید به سوالات زیر پاسخ دهیم:
- تبلیغ وعده می دهد که دارو دقیقاً چه کاری انجام خواهد داد؟
- آیا دارو می تواند واقعاً به این وعده ها عمل کند؟
- چه کسی به این دارو احتیاج دارد؟
در بعد تجزیه و تحلیل باید احساساتی را که سازنده تبلیغ می خواهد به ما منتقل کند را ارزیابی کنیم:
- آیا آن ها می خواهند که ما نسبت به وزن خود احساس نارضایتی پیدا کنیم؟
- آیا آن ها می خواهند که ما فکر کنیم این دارو مسیر زندگی ما را عوض خواهد کرد؟
- آیا آن ها می خواهند ما تصور کنیم که بعد از استفاده از این دارو راضی و خشنود خواهیم بود؟
در بعد ارزیابی باید ببینیم که تبلیغ چگونه از تصاویر و پیام ها استفاده می کند تا ما را متقاعد کند:
- آیا تبلیغ تصاویر “قبل” و “بعد” افرادی که دارو را استفاده کرده اند نشان می دهد؟
- آیا در تصویر “قبل” فردی غمگین و در تصویر “بعد” فردی شاد به نظر می رسد؟
- آیا در تبلیغ از شخصی که متخصص این حیطه باشد استفاده کرده که دارو را تایید کند؟
در بعد آخر که همان تولید است باید آنچه که سازندگان می خواهند به مخاطب بگویند را بررسی کنیم:
- آیا آن ها لاغری را با شادی یکی می دانند؟
- آیا آن ها می گویند اضافه وزن داشتن یک نوع شکست در زندگی است؟
- آیا آن ها می گویند که افراد لاغر دوست داشتنی تر و مورد احترام بیشتر هستند؟
سخن آخر
با توجه به دسترسی گسترده مردم به اینترنت در هر زمان و هر مکان، یادگیری سواد رسانه ای برای همه سنین لازم است. سواد رسانه ای از مردم می خواهد که تنها مصرف کننده نباشند بلکه منتقد اخبار و رسانه ها نیز باشند.
مثالی که در بخش آخر آوردیم یک تمرین برای یادگیری سواد رسانه ای در زندگی روزمره است. در دنیایی که روزانه با اخبار و تبلیغات در رسانه های مختلف بمباران می شویم، با یادگیری سواد رسانه ای می توانیم تا حدودی از فریب های رسانه ای مصون بمانیم.
